Intro:
Hello Everyone! Mình là Thư, host của các bạn, là cử nhân chuyên ngành tâm lý tốt nghiệp tại Anh và tác giả sách của Hành tinh của một kẻ nghĩ nhiều. Chào mừng các bạn đến với Amateur Psychology – Tay mơ học đời bằng tâm lý học. Đây là một series podcast với tiêu chuẩn ngắn gọn, dễ hiểu sử dụng thông tin trích dẫn từ các nghiên cứu tâm lý học uy tín, học thuật và có căn cứ, thích hợp cho người muốn đọc vị thế giới và bản thân bằng khoa học.
Lúc mình đang viết kịch bản podcast này đây, mình đang ngồi tại một quán cà phê trên một triền đồi dốc ở Sheffield, nhìn ra khung cửa sổ là một ngày mưa phùn nhè nhẹ đặc trưng thời tiết miền Bắc nước Anh. Hôm nay là ngày 30 tháng 12, chỉ còn chưa đầy 48 giờ nữa, chúng ta sẽ khép lại một năm Mặt Trời 2023. Không biết mọi người thường nhìn lại cuộc sống từ thời điểm nào nhưng với chính mình, mỗi dịp cuối năm, mình không chỉ nhìn lại sự thay đổi mà ngày mùng 1 của năm kéo dài đến ngày 31 tháng 12, mình còn nhìn cả về sinh nhật năm ngoái, năm trước và nhiều năm trước dừng lại ở cột mốc là sinh nhật năm mình 17 tuổi. Sau đó mình lại nhìn lại sự thay đổi của bản thân kể từ sự ra đời của kênh podcast này, Amateur Psychology. Mọi người có tin được chúng ta đã cùng nhau đi đến tập 79 rồi hay không? Bởi chính mình cũng bất ngờ khi nhìn lại những cột mốc mà Amateur Psychology đã cùng mình đi qua, trên mạng xã hội và trong cả đời thực của chính mình. Amateur Psychology đã trở thành một phần không nhỏ nhân dạng của Nguyễn Đoàn Minh Thư. Bên cạnh những phát triển và bước tiến trong cuộc sống, Amateur Psychology cũng cùng mình đi qua những ngày dài rất dài bởi khó khăn, sự cô đơn và những mất mát. Những tình bạn cũ được thay thế bởi những tình bạn mới, những người tình cũ được thay thế bởi những người tình mới, những căn phòng cũ được thay thế bởi những căn phòng mới. Đến một lúc mình giật mình nhận ra, cả thế giới quan của mình, cả nhân dạng của mình đã thay đổi nhiều đến thế nào, cùng kênh podcast này.
Mình nhận ra mình đã lớn. Bằng chứng khoa học cho luận điểm này ư, đó là hôm qua mình vừa làm lại bài test tính cách MBTI và mình đã thay đổi từ một INFJ turbulent sang một INFJ assertive. Mình chỉ đùa với mọi người thôi vì tính chất khoa học của bài test MBTI vẫn còn nhiều trang cãi lắm nha, có lẽ ở một thời điểm khác, mình có thể thảo luận về vấn đề này. Còn nhân vật chính của chúng ta ngày hôm nay, lại là phải nói về việc làm người lớn. Nếu các bạn đã biết đến mình từ episode đầu tiên của podcast này – Chuyện cảm nắng, có lẽ ba năm vừa qua, khi mình lớn lên trên con đường của riêng mình, các bạn cũng lớn lên trên con đường của riêng các bạn. Vậy nên hôm nay đến với episode 79, để nâng cốc cho sự trưởng thành của chúng ta, việc hợp lý nhất có lẽ là giải mã câu hỏi, bao giờ chúng ta làm người lớn. Bởi chúng ta chắc chắn sẽ trưởng thành mỗi ngày, mỗi giờ của cuộc sống, ngay cả đến khi chúng ta già đi, luôn có một điều gì mới để học về, để đẩy bản thân một bước về phía trước về mặt tâm linh, tri thức hay đạo đức. Nhưng bao giờ chúng ta chào tạm biệt ngây thơ và chấp nhận rằng, đã đến lúc chúng ta làm người lớn?
Trước khi tìm hiểu về khái niệm làm người lớn ở kỉ nguyên của thế hệ các anh chị Millennials và thế hệ genZ của mình, chúng ta nên hiểu về sự khác nhau của định nghĩa về việc làm người lớn của ông bà cha mẹ chúng ta và thế hệ Y và Z như thế nào? Một điểm có thể được tóm gọn từ nghiên cứu của Settersen & Ray (2010) đó là: chúng ta đang trì hoãn việc ‘lớn lên’ (trong ngoặc kép) so với những thế hệ trước, và mình phải nói thêm là với những lý do vô cùng chính đáng trước khi có ai đó định chỉ trích thế hệ trẻ ngày nay. Khảo sát ở Mỹ trong dự án tìm hiểu về sự phát triển đến giai đoạn trưởng thành của McArthur Foundation năm 2002 lên 1400 người tham gia kết luận về cách thế hệ này định nghĩa việc làm người lớn là khi chúng ta thoả mãn các điều kiện sau: rời khỏi gia đình, hoàn thành chương trình học, có một công việc toàn thời gian, độc lập tài chính, có khả năng phụ giúp ba mẹ, kết hôn và cuối cùng là trở thành bố mẹ. Thật là một danh sách dài và đáng sợ đối với nhiều người trẻ, trong đó bao gồm cả mình. Vậy nhưng đây không phải là cách mà tất cả mọi người định nghĩa việc làm người lớn. 95% người tham gia xác định việc hoàn thành việc học và có công việc toàn thời gian là cột mốc quan trọng nhất của việc làm người lớn. Vậy nhưng chỉ một nửa người tham gia cho rằng việc kết hôn và có con là cần thiết để biến chúng ta thành người lớn.
Ý của những nhà nghiên cứu này là gì khi họ nói rằng chúng ta đang trì hoãn việc lớn lên. Lịch sử có thể giúp chúng ta trả lời câu hỏi này. Ở năm 1900, một phần ba đàn ông Mỹ ở tuổi 25 vẫn còn sống với gia đình. Con số này hạ thấp gấp 2.5 lần vào năm 1970 (tức xấp xỉ 13%). Sau đó, đến năm 2000, con số này tăng lên gần 20% và đến năm 2007, 25%. Xu hướng này cho thấy người trẻ đang kéo dài thời gian ở với cha mẹ so với năm 1970 và gần với con số của đầu thế kỉ 20. Nghiên cứu này cũng bàn về việc phụ nữ thường rời khỏi gia đình sớm hơn đàn ông do phụ thuộc vào tình trạng hôn nhân. Nhưng vì sao chúng ta lại ở với cha mẹ lâu hơn những người trẻ những năm sau thế chiến. Đó là bởi vì trong những năm 1950, rất nhiều cơ hội việc làm xuất hiện và những kì vọng xã hội cũng đòi hỏi người trẻ phải tự lập từ đó. Đến thời điểm hiện tại, hiện tượng toàn cầu hoá khiến cho thị trường việc làm ngày càng cạnh tranh, cộng thêm sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin biến hoá nền kinh tế trở nên bất ổn. Vậy nên người trẻ của thế hệ chúng ta phải đối diện với nhiều sự phức tạp về những quyết định về nơi sinh sống, đầu tư vào giáo dục và việc lập gia đình.
Bàn về giáo dục, thế hệ trẻ hiện tại có trình độ học vấn cao hơn bất kì thế hệ nào trong lịch sử. Đó là bởi sau cách mạng công nghiệp, giáo dục, một thứ đã từng là đặc quyền của giai cấp cầm quyền được mở rộng trở thành công cụ cần thiết cho cả đàn ông và phụ nữ ở mọi giai cấp. Giáo dục trở nên quan trọng bởi thị trường việc làm sa thải nhiều hơn, đồng thời cũng trở nên linh hoạt hơn. Bàn về hôn nhân, năm 1970, 7 trên 10 người trưởng thành đã kết hôn. Con số này là 1 phần 3 ở năm 2000. Người trẻ ở thời điểm hiện tại không cảm thấy sự gấp gáp của hôn nhân và phụ nữ ngày càng có nhiều cơ hội sống độc lập nhờ độc lập kinh tế và tham gia vào thị trường lao động. Settersen và Ray nêu một luận điểm rằng trong khi người trẻ trước đây đến với nhau từ hôn nhân và cùng nhau xây dựng cuộc đời, người trẻ của thế hệ chúng ta tự xây dựng cuộc sống riêng của mình rồi mới đến với nhau. So với những năm 1960 và 1980 khi độ kết hôn tuổi trung bình là 23, năm 2000 là 25, ở thời điểm hiện tại, nam giới thường kết hôn ở độ tuổi 27 và nhữ giới ở độ tuổi 26. So với 50 năm trước, việc sống thử trước khi kết hôn ở thời điểm hiện tại cũng được đón nhận một cách tích cực hơn, thậm chí dần trở thành lẽ thường tình.
Về mặt tài chính, hiện tại trong lịch sử là thời điểm mà người ta nhìn thấy sự hỗ trợ tài chính từ cha mẹ cho con cái cao và lâu dài nhất. Đặc biệt với những người trẻ có đặc quyền đến từ những gia đình có điều kiện kinh tế, việc cha mẹ hỗ trợ tài chính giúp những người trẻ này có thể kéo dài thời gian trước khi chấp nhận những bổn phận người lớn của mình. Từ đó, họ có thể có điều kiện học cao học, dịch chuyển và làm việc tự do hơn. Và tất nhiên, việc có nguồn tài nguyên vững chắc cũng giúp người ta cảm thấy có khả năng định hướng cuộc sống và ít lo sợ hơn về việc mắc phải sai lầm hay đưa ra những quyết định không sáng suốt.
Đây là một nghiên cứu và khảo sát của Mỹ, đối với Việt Nam chúng ta, xã hội có lẽ sẽ không theo khuôn khổ những số liệu mình vừa kể trên bởi chiến tranh và bất động chính trị lớn những năm Pháp thuộc và chiến tranh Mỹ – Việt Nam. Vậy nhưng ở thời điểm hiện tại, do toàn cầu hoá, rất nhiều những giá trị văn hoá và tư duy được cho là hiện đại của các nước kinh tế đứng đầu như Mỹ và liên minh châu Âu đang du nhập và ảnh hưởng đến tư duy và thái độ sống của rất nhiều người trẻ Việt. Ngược lại, rất nhiều người trẻ Việt cũng đang sinh sống và làm việc tại nước ngoài bởi sự dễ dàng hơn của việc dịch chuyển trong thế hệ chúng ta. Từ đó, có lẽ rất nhiều những định nghĩa và biến chuyển của việc làm người lớn từ những năm 2000 sẽ liên hệ rất nhiều các bạn đang lắng nghe tập podcast này và cả mình nữa.
Học xong, kiếm việc, làm ra tiền, danh sách những việc chúng ta được mong đợi hoàn thành để làm người lớn. Vậy nhưng chúng ta phải đối diện với biến chuyển tâm lý và sự gia tăng trách nhiệm và bổn phận này như thế nào trong một thế giới thay đổi nhanh chóng với nhiều biến động kinh tế chính trị như thời điểm hiện tại? Nghiên cứu của Herzog (2020) luận về những yếu tố bên ngoài những điều có thể thấy được như bằng cấp và tiền bạc có thể giúp chúng ta định nghĩa việc làm người lớn của chính mình. Đó là khác với tuổi thơ và niên thiếu, trưởng thành là khi chúng ta thành công trong việc tự định nghĩa về chính mình, về mối quan hệ của chúng ta với những người xung quanh và với xã hội, hiểu về trách nhiệm của mình đối với bản thân và xã hội và có sự nhận thức mạnh mẽ và sâu sắc về những giá trị đạo đức toàn cầu. Nói cách khác, trưởng thành là khi chúng ta thuần thục về những hiểu biết và ứng xử được đòi hỏi bởi tuổi tác của chúng ta. Ở độ tuổi 23, trưởng thành đối với mình chính là cuối cùng cũng có thể định nghĩa giá trị quan trọng mình cố gắng hết mình để sống theo. Mình mong là tập podcast này đã cung cấp một số thông tin để bạn định nghĩa sự trưởng thành cho chính mình.
Gần đây mình đọc bài báo Aristotle’s 10 rules for a happy life trên The Atlantics hay dịch tiếng việt là 10 quy luật hạnh phúc của Aristotles. Đây là mười điều luật được nhắc đến: dũng cảm, tiết độ, tự do, hào phóng, sự vĩ đại của tâm hồn, dịu dàng, chân thật, vô tư, bao dung và khiêm cung. Chúng ta là những sinh vật cực kì cực kì không hoàn hảo. Có những thời điểm mình gần như bị nuốt trọn bởi nỗi sợ sẽ không thể sống đạt đến tiềm năng cao nhất của bản thân, sự ghen tị về những điều đẹp đẽ của người khác và chới với trước những định hướng cuộc sống. Những điều này thay đổi lên xuống qua nhiều năm tháng, lên đến tận nỗi hổ thẹn cao nhất của mình và xuống đến tận gần như thể mình quên mất sự tồn tại của chúng trước đây. Nhưng chúng không bao giờ hoàn toàn mất đi. Có lẽ làm người lớn là khi chúng ta nhận ra mình xấu xí đến thế nào và với một nỗ lực chấp nhận và kiểm soát những điều đó, chúng ta có thể đẹp đẽ đến thế nào. Và nếu bạn thấy tiêu đề của tập ngày hôm nay có dòng chữ cùng Chúng ta ai cũng cần những dịu dàng thì đó là bởi vì mình đã viết hết những suy nghĩ và quá trình nhận thức về việc làm người lớn trong quyển sách này, mọi người có thể tìm đọc nếu thích. Còn bây giờ thì mình sẽ hẹn gặp lại mọi người ở tập tiếp theo và cuối cùng của Amateur Psychology mùa 4 nha. Bái bai.
Outtro:
Cảm ơn các bạn đã dành thời gian lắng nghe Amateur Psychology. Nếu các bạn yêu thích podcast ngày hôm nay thì hãy follow mình trên ứng dụng bạn đang sử dụng và giới thiệu cho cả bạn bè và người thân cùng lắng nghe nhé. Các bạn cũng có thể để lại đánh giá cho mình qua cả Apple Podcast và Spotify, là một cách ủng hộ mình hoàn toàn miễn phí và có thể đưa Amateur Psychology đến nhiều người nghe hơn. Mọi người cũng có thể theo dõi Amateur Psychology qua Facebook, Instagram, Youtube và đọc tài liệu được nhắc đến ở mỗi tập qua blog của Amateur Psychology. Mọi đường link sẽ được tìm thấy qua website ở phần mô tả. Một lần nữa, mình là Thư, host của các bạn. Chào tạm biệt và chúc các bạn luôn tự bổ sung kiến thức cho bản thân. Goodbye and stay woke guys!
Reference:
Settersten Jr, R. A., & Ray, B. (2010). What’s going on with young people today? The long and twisting path to adulthood. The future of children, 19-41.
Herzog, M. (2020). How to define the adult in 2020?. International Journal of Business and Social Science Research, 1(3), 1-5.
Aristotle’s 10 Rules for a Good Life by Arthur C. Brooks The Atlantics https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2023/08/aristotle-10-rules-happy-life/674905/