Intro:
Hello Everyone! Mình là Thư, host của các bạn, là cử nhân chuyên ngành tâm lý tốt nghiệp tại Anh và tác giả sách của Hành tinh của một kẻ nghĩ nhiều. Chào mừng các bạn đến với Amateur Psychology – Tay mơ học đời bằng tâm lý học. Đây là một series podcast với tiêu chuẩn ngắn gọn, dễ hiểu sử dụng thông tin trích dẫn từ các nghiên cứu tâm lý học uy tín, học thuật và có căn cứ, thích hợp cho người muốn đọc vị thế giới và bản thân bằng khoa học.
Mình nhớ một cuộc hội thoại giữa mình với mẹ một buổi chiều tối Anh Quốc ở Norwich gọi điện về Sài Gòn năm 2021. Lúc này mình vừa mới chia tay người yêu, cũng bắt đầu đặt rất nhiều câu hỏi về những tình bạn đã mất, những người mình từng quan tâm rất sâu sắc nhưng vì những khác biệt về giá trị sống mà rạn nứt tình cảm. Mình hỏi mẹ mình rằng, con có thể nhìn thấy những khuyết điểm của những người con yêu nhưng con không thể tìm cách để yêu họ sau đó. Con nghĩ đó là do con yếu kém trong việc nhìn nhận khuyết điểm của chính mình. Ba mẹ hiểu con nhất, mẹ nói thử xem khuyết điểm của con là gì? Mẹ mình nói rằng khuyết điểm của mình là tính cách cầu toàn. Nghe đến đây có lẽ rất nhiều bạn nghĩ rằng nghe cứ như câu trả lời phỏng vấn về điểm yếu của bản thân, cố tình nói là khuyết điểm để lươn lẹo thật chất để khoe mẽ năng lực trong công việc của chính mình. Vậy nhưng câu trả lời này của mẹ mình vô cùng chân thật, vô cùng phản ánh điểm thiếu sót của mình.
Mình không thể chịu được việc mùi thức ăn ám vào tóc và quần áo, vậy nên mình luôn nấu dư bữa trưa vào tối hôm trước. Nếu buổi trưa mình đang ăn mà bạn cùng nhà vào nấu ăn, mình sẽ nhất định buông đũa ngay lập tức và về phòng. Tất nhiên trong lòng không có gì vui vẻ. Mỗi buổi tối trước khi đi ngủ, mình phải khử trùng tất cả các thiết bị điện tử, nếu không mình sẽ không dám mang điện thoại lên giường. Nếu trong một cuộc hội thoại, mình nói gì đó mình cho rằng là ngu ngốc, mình sẽ tự nhắc đi nhắc lại trong đầu nhiều ngày sau đó, tự trách bản thân. Món quà mình tặng bạn cùng nhà năm 17 tuổi, sau đó hối hận vì đó là một viên đá năng lượng, nghĩ rằng người này sẽ cho rằng mình lập dị, đến năm nay đi mua quà Giáng sinh cho bạn cùng nhà mới, mình vẫn nghĩ lại, tự trách bản thân, lấy tay đập trán kêu rằng sao còn chưa quên đi.
Sự cầu toàn không giúp mình là cá nhân vượt trội nhất mà mình biết nhưng giúp mình trở thành thẩm phán gay gắt nhất mà mình biết. Một người luôn buộc bản thân phải tuân theo những quy chuẩn của chính mình rất dễ rơi vào cảm giác muốn buộc cả những người mình yêu phải thuận theo những quy tắc đó. Điều này khiến mình đôi khi thiếu đi sự trắc ẩn cho những người mình yêu thương. Tháng mười một vừa rồi, mình bước sang tuổi hai mươi ba, thỉnh thoảng mình vẫn tự trách bản thân về những điều kì lạ ở trên, thỉnh thoảng mình vẫn nhắc nhở bạn cùng nhà về việc vệ sinh nhà cửa, nhưng mỗi ngày mình đều suy nghĩ về việc chúng ta ai cũng vô cùng không hoàn hảo. Mình không hoàn hảo và việc dành hết cuộc đời để chạm đến hoàn hảo nghe như một điều vô cùng không cần thiết. Đặc biệt là khi chủ nghĩa hoàn hảo ngăn mình hiểu về tình yêu vô điều kiện. Đến với episode 76 ngày hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau bàn về chủ nghĩa hoàn hảo và ảnh hưởng của nó lên tâm lý và mối quan hệ xã hội của mỗi chúng ta. Và nếu bạn cũng là một người bị mắc kẹt trong chủ nghĩa hoàn hảo, chúng ta nên làm gì với nó?
Đầu tiên để hiểu hơn về ảnh hưởng của chủ nghĩa hoàn hảo hay pefectionism lên tâm lý của con người, chúng ta cần định nghĩa chủ nghĩa hoàn hảo là gì. Nghiên cứu của Frost et al. (1990) trong tạp chí nghiên cứu và trị liệu tâm lý học nhận thức nhắc đến 6 phương diện của chủ nghĩa hoàn hảo bao gồm, thứ nhất, cũng là phương diện chiếm phần lớn nhất trong các tính chất của chủ nghĩa hoàn hảo là việc lo lắng thái quá về sai lầm của bản thân. Thứ hai là đặt tiêu chuẩn quá cao cho chính mình, thứ ba là việc nhận thức về sự mong đợi cao của cha mẹ, thứ tư là nhận thức về sự chỉ trích của cha mẹ, thứ năm là nghi ngờ về khả năng của bản thân và cuối cùng là việc ưa thích sự gọn gàng và ngăn nắp. Tuy nhiên, Frost cũng đề cập đến việc chúng ta cần phải phân biệt giữa những người ưa chuộng chủ nghĩa hoàn hảo với định nghĩa về thành công và có năng lực. Tư duy cầu tiến không nhất thiết phải đi cùng với chủ nghĩa hoàn hảo.
Hamacheck (1978) xác định sự khác nhau giữa những người theo chủ nghĩa hoàn hảo một cách bình thường (normal perfectionist) và những người theo chủ nghĩa hoàn hảo một cách bất ổn (neurotic perfectionist) rằng trong khi những người ‘bình thường’ đặt ra tiêu chuẩn cao cho chính mình, họ không buộc bản thân nhất định phải bằng mọi cách đạt được tiêu chuẩn nà. Thay vào đó, họ làm tốt nhất có thể theo tình huống cho phép. Ngược lại, những người theo chủ nghĩa hoàn hảo một cách bất ổn không những chừa cho bản thân rất ít chỗ để được mắc phải sai lầm, không bao giờ cảm thấy việc họ làm là đủ tốt mà họ còn thường chỉ trích và đánh giá bản thân một cách gay gắt hơn.
Bên cạnh định nghĩa về 6 phương diện của Frost, Flett, Hewitt & Cheng (2008) cho rằng có ba loại chủ nghĩa hoàn hảo thường thấy. Thứ nhất là chủ nghĩa hoàn hảo hướng tâm (self-oriented perfectionism) ám chỉ những người luôn đặt ra tiêu chuẩn cực kì cao cho chính mình, luôn đưa ra những mục tiêu xa vời đến mức khó thực hiện được và có thói quen chỉ trích chính mình. Thứ hai là chủ nghĩa hoàn hảo hướng ra ngoài (other-oriented perfectionism) ám chỉ việc bạn luôn đặt ra những mong đợi và tiêu chuẩn cao cho người khác. Cuối cùng là chủ nghĩa hoàn hảo để làm hài lòng tiêu chuẩn xã hội (socially prescribed perfectionism) ám chỉ những người luôn cho rằng thế giới và mọi người xung quanh luôn mong đợi và đòi hỏi sự hoàn hảo từ họ.
Vậy câu hỏi chúng ta đặt ra đó là, từ đâu mà chúng ta hình thành khát khao không bao giờ phạm sai lầm, khát khao xinh đẹp, tài giỏi, hiền lành không tì vết của chủ nghĩa hoàn hảo? Starley (2019) luận về sự phát triển của chủ nghĩa hoàn hảo xuyên suốt quá trình trưởng thành của mỗi cá nhân xác định 5 yếu tố có thể ảnh hưởng đến chúng ta đó là cách dạy dỗ của cha mẹ, xu hướng gắn kết của mỗi đứa trẻ trong chúng ta với cha mẹ, sự ảnh hưởng của thế hệ, cách chúng ta tư duy và nhận thức và cuối cùng là yếu tố môi trường. Nghiên cứu tìm thấy những người cho rằng họ được mong đợi phải hoàn hảo thường lớn lên với những cha mẹ có xu hướng thúc ép và đòi hỏi cao ở con cái. Điều này thường được học qua việc trẻ cảm thấy bản thân luôn phải đạt thành tích cao để được yêu thương.
Thứ hai, nghiên cứu của Besharat et al. (2011) lên thanh thiếu niên tìm thấy xu hướng gắn kết không lành mạnh như lo âu hoặc né tránh đồng biến với việc theo chủ nghĩa hoàn hảo, đặc biệt trong mối quan hệ giữa trẻ và người mẹ. Nghiên cứu cũng đề cập đến việc chúng ta có thể có chủ nghĩa hoàn hảo bởi cha mẹ cũng ta cũng thế. Việc chúng ta theo đuổi chủ nghĩa hoàn hảo giống cha mẹ được Starley giả thuyết qua việc nghiên cứu của Clark và Coker (2009) tìm thấy rằng việc tự chỉ trích bản thân của người mẹ có quan hệ đồng biến với việc tự chỉ trích của con gái. Một nguyên tố ảnh hưởng lớn đến sự hình thành của chủ nghĩa hoàn hảo là cách chúng ta tư duy. Starley đề cập đến việc xu hướng này cắm rễ trong suy nghĩ rằng chúng ta được định nghĩa bởi thành công của mình. Từ đó chúng ta thường tự chỉ trích bản thân cho những thiếu sót của chính mình hơn. Thêm vào đó, chủ nghĩa hoàn hảo cũng bị ảnh hưởng bởi tư duy cố định rằng thành tựu quan trọng hơn những mục tiêu về sự học hỏi và trở nên tốt hơn. Khi chúng ta chú tâm quá nhiều vào kết quả, chúng ta không thể tận hưởng hành trình và những bài học để đi đến đó. Cuối cùng, môi trường như việc ở trong một tập thể tài giỏi hay có anh chị em tài giỏi cũng có thể dẫn đến việc so sánh và áp lực chúng ta, khiến chúng ta ít có lòng trắc ẩn cho những khiếm khuyết của bản thân hơn.
Vậy chủ nghĩa hoàn hảo ảnh hưởng như thế nào đến con người? Nhiều nghiên cứu tìm thấy những người theo chủ nghĩa hoàn hảo một cách cực đoan có thể liên hệ đến những rối loạn tâm lý như rối loạn lo âu, trầm cảm, rối loạn ám ảnh cưỡng chế và rối loạn ăn uống. Nó cũng có thể liên hệ đến những vấn đề khác bên ngoài sức khoẻ tâm lý như việc không thể thích nghi với trường học, chứng mất ngủ, đau đầu và việc bộc lộ sự tức giận một cách không lành mạnh. Bên cạnh đó, nghiên cứu của Molnar et al. (2011) cũng tìm thấy liên hệ giữa chủ nghĩa hoàn hảo để làm hài lòng tiêu chuẩn xã hội và sức khoẻ thể chất kém. Tuy nhiên, một vài nghiên cứu cũng tìm thấy chủ nghĩa hoàn hảo có thể ảnh hưởng đến sự thành công, sức khoẻ tinh thần và những yếu tố tích cực khác trong cuộc sống.
Có vẻ như việc biến chủ nghĩa hoàn hảo từ bất ổn thành bình thường chỉ cách nhau một làn ranh mỏng manh chúng ta gọi là lòng tự trắc ẩn cho chính mình. Để tránh rơi vào cái bẫy gay gắt với chính mình, chúng ta đầu tiên phải nhận thức được xu hướng này ở bản thân, lùi lại và tìm kiếm một góc nhìn khách quan về vấn đề. Dựa vào những nghiên cứu mình đã nói đến ở trên, một điều mình cho rằng là cốt lõi của chủ nghĩa hoàn hảo đó là việc chúng ta định nghĩa chính mình qua thành tựu, cho chính mình lòng trắc ẩn khi chúng ta đạt được một điều gì đó thay vì chỉ đơn giản vì chúng ta đang tồn tại, vì chúng ta là bản thể đơn giản là chính mình. Như mình đã đề cập ở đầu tập podcast, mình cho rằng chủ nghĩa hoàn hảo ngăn chúng ta hiểu và thực tập về tình yêu vô điều kiện, một điều chúng ta ai cũng khao khát. Chỉ khi chúng ta có thể nhìn qua mọi thiếu sót của chính mình mà vẫn chấp nhận rằng chúng ta là một cá thể có năng lực và đáng được yêu thương, ngay cả khi mắc phải sai lầm, chỉ khi đó, chúng ta mới có đủ lòng trắc ẩn để cho chính mình sự bình yên vô điều kiện.
Đi qua những năm tháng thiếu niên, để chạm đến rồi bước qua khỏi ngưỡng cửa cuối cùng của tuổi thơ, mình học rất nhiều về chính mình, đặc biệt là tiếng nói luôn chỉ ra những điều mình chưa hài lòng về bản thân. Trong khát khao chạm đến những vì sao, chúng ta đôi khi quên rằng, có lẽ chúng ta sinh ra đã được chiếu rọi bởi ánh sáng của những vì sao. Mình nhận ra mình không hoàn hảo và không cần phải hoàn hảo. Chúng ta được định nghĩa bởi rất nhiều thứ, thành tựu và sai lầm, tình yêu và sự giận dữ, lòng dũng cảm và nỗi sợ. Chính từ việc nhìn thấy bóng tối của chính mình, mình nhìn thấy được bóng tối của những người mình yêu thương và trong nền của bóng tối, mình nhìn thấy lấp lánh những vì sao bên trong họ, và bên trong chính mình. Mình mong là các bạn đã thích tập podcast ngày hôm nay, còn bây giờ thì mình sẽ tự quảng cáo sách của bản thân.
Chúng ta ai cũng cần những dịu dàng từ những suy nghĩ trên mà được ra đời và xuất bản vào tháng 11 năm 2023. Cô bạn ở Việt Nam tuần vừa rồi đọc sách và nhắn tin cho mình bảo mình rằng bạn ấy đã khóc sau khi Chúng ta ai cũng cần những dịu dàng. Mình đọc tin nhắn mà cũng muốn khóc theo. Đây không phải là một quyển sách dịu dàng, ngược lại, chứa đựng rất nhiều những suy nghĩ và cách nhìn nhận của mình về bóng tối, sự hổ thẹn, cảm giác cô đơn, cảm giác không bao giờ là đủ, sự ngại ngùng, cảm giác lo sợ về việc già đi,… Sự dịu dàng như những vì sao lấp lánh, chỉ được tìm thấy trên nền của bầu trời đêm. Mình nghĩ rằng nếu bạn cảm thấy liên hệ đến tập podcast này và có chút tò mò về quyển sách thứ hai của mình, Chúng ta ai cũng cần những dịu dàng hiện đã được bày bán ở các nhà sách lớn trên toàn quốc và các trang thương mại điện tử. Mọi chi tiết về sách sẽ được tìm thấy ở phần mô tả và website của Amateur Psychology. Cảm ơn bạn đã dành thời gian nghe cả quảng cáo này. Còn bây giờ thì mình sẽ hẹn gặp lại mọi người ở tập tiếp theo nha. Bái bai.
Outtro:
Cảm ơn các bạn đã dành thời gian lắng nghe Amateur Psychology. Nếu các bạn yêu thích podcast ngày hôm nay thì hãy follow mình trên ứng dụng bạn đang sử dụng và giới thiệu cho cả bạn bè và người thân cùng lắng nghe nhé. Các bạn cũng có thể để lại đánh giá cho mình qua cả Apple Podcast và Spotify, là một cách ủng hộ mình hoàn toàn miễn phí và có thể đưa Amateur Psychology đến nhiều người nghe hơn. Mọi người cũng có thể theo dõi Amateur Psychology qua Facebook, Instagram, Youtube và đọc tài liệu được nhắc đến ở mỗi tập qua blog của Amateur Psychology. Mọi đường link sẽ được tìm thấy qua website ở phần mô tả. Một lần nữa, mình là Thư, host của các bạn. Chào tạm biệt và chúc các bạn luôn tự bổ sung kiến thức cho bản thân. Goodbye and stay woke guys!
Reference:
Frost, R. O., Marten, P., Lahart, C., & Rosenblate, R. (1990). The dimensions of perfectionism. Cognitive therapy and research, 14, 449-468.
Starley, D. (2019). Perfectionism: a challenging but worthwhile research area for educational psychology. Educational Psychology in Practice, 35(2), 121-146.
Molnar, D. S., Reker, D. L., Culp, N. A., Sadava, S. W., & DeCourville, N. H. (2006). A mediated model of perfectionism, affect, and physical health. Journal of Research in Personality, 40(5), 482-500.
Besharat, M. A., Azizi, K., & Poursharifi, H. (2011). The relationship between parenting styles and children’s perfectionism in a sample of Iranian families. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 15, 1276-1279.
Flett, G. L., Hewitt, P. L., & Cheng, W. M. W. (2008). Perfectionism, distress, and irrational beliefs in high school students: Analyses with an abbreviated Survey of Personal Beliefs for adolescents. Journal of Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy, 26, 194-205.
Clark, S., & Coker, S. (2009). Perfectionism, self-criticism and maternal criticism: A study of mothers and their children. Personality and Individual Differences, 47(4), 321-325.
Hamachek, D. E. (1978). Psychodynamics of normal and neurotic perfectionism. Psychology: A journal of human behavior.
Thông tin chi tiết:
Mua sách Chúng ta ai cũng cần những dịu dàng:
https://shope.ee/qIdGRjnwf
https://tinyurl.com/dr4htazv
Mua sách Hành tinh của một kẻ nghĩ nhiều: https://bit.ly/hanhtinhcuamotkenghinhieu_tiki
https://bit.ly/hanhtinhnghinhieu_spee
Theo dõi Amateur Psychology qua các nền tảng khác: https://linktr.ee/nguyendoanminhthu