Intro:
Hello Everyone! Mình là Thư, host của các bạn, là cử nhân chuyên ngành tâm lý tốt nghiệp tại Anh và tác giả sách của Hành tinh của một kẻ nghĩ nhiều. Chào mừng các bạn đến với Amateur Psychology – Tay mơ học đời bằng tâm lý học. Đây là một series podcast với tiêu chuẩn ngắn gọn, dễ hiểu sử dụng thông tin trích dẫn từ các nghiên cứu tâm lý học uy tín, học thuật và có căn cứ, thích hợp cho người muốn đọc vị thế giới và bản thân bằng khoa học.
Mình biết khi bạn đã nhấp vào để nghe tập ngày hôm nay, có lẽ bạn cũng không hề xa lạ nhưng lại có chút tò mò với cụm từ situationship hay mối quan hệ mập mờ trong văn hoá hẹn hò hiện đại. Bước vào một kỉ nguyên mới của công nghệ, cùng với ứng dụng hẹn hò và mạng xã hội, chúng ta được phơi mình trước rất nhiều lựa chọn trên mọi phương diện của cuộc sống, từ tiêu dùng cho đến việc lựa chọn bạn đời. Chính bởi sự đa lựa chọn này, tâm lý của chúng ta – mỗi người chơi khi bước vào cuộc yêu – cũng bị ảnh hưởng và bị chi phối bởi những tiêu chuẩn yêu, tiêu chuẩn thể hiện tình yêu và tiêu chuẩn về những giai đoạn yêu mới của thời đại. Một trong những đơn vị tình yêu mới mà mình thấy là một hiện tượng thú vị dưới góc nhìn tâm lý học là mối quan hệ mập mờ hay situationship. Chỉ cần nghe qua cái tên, chúng ta cũng có thể thử tự mường tượng và liên hệ đến một vài đặc điểm mà hiện tượng này ám chỉ ví dụ như tính chất mập mờ nè, không rõ ràng nè, không có một ‘danh chính ngôn thuận’ nè và có thể cũng không có những định hướng tương lai cho mối quan hệ.
Chỉ cần nghe cái tên mối quan hệ mập mờ, chúng ta có thể tự hình dung đây là một mối quan hệ phi truyền thống, bởi từ trước đến nay, yêu nhau thì gọi là người yêu, cưới nhau thì gọi là vợ chồng, mà hết yêu, hết cưới thì thêm một chữ cũ vào. Vậy thì mập mờ với nhau thì nên gọi nhau là gì đây, trong từ điển tiếng việt có có hướng dẫn sử dụng ngôn ngữ cho mối quan hệ kiểu mới này chưa? Vậy mà giới trẻ ngày nay trên văn hoá mạng, cứ truyền tay nhau cụm từ lóng có chút châm biếm, hài hước này, chứng tỏ, rất nhiều các bạn trẻ, và có thể cả các bạn không còn rất trẻ đang có nhiều sự liên hệ với mối quan hệ mập mờ. Đến với episode 73, với chủ đề được gợi ý bởi bạn Mochi Matcha đã nhắn tin cho Amateur Psychology, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về mối quan hệ mập mờ hay situationship, thế hệ chúng ta đang định nghĩa cụm từ này như thế nào, vì sao những tay chơi hẹn hò trong thế hệ mới lại chọn hệ điều hành tình yêu này và ảnh hưởng của sự mập mờ lên thứ nhất là sức khoẻ tình yêu của mối quan hệ và thứ hai là sức khoẻ tâm lý của mỗi người yêu chúng ta.
Trước khi bước vào trả lời các câu hỏi về lý do mối quan hệ mập mờ ngày càng trở nên phổ biến trong cộng đồng thế hệ mới và ảnh hưởng của mối quan hệ mập mờ lên tâm lý, chúng ta cần hiểu hơn về định nghĩa cụ thể của mối quan hệ mập mờ hay situationship. Tác giả Hien Le viết trên Go2Joy ngày 22 tháng 5 năm 2023 rằng situationship là mối quan hệ trên tình bạn dưới tình yêu. Mai Nguyễn trên Vietcetra vào ngày 14 tháng 2 lại định nghĩa situationship là khi hai người có tình cảm với nhau nhưng lại sợ hãi về việc tiến thêm bước nữa. Theo tờ báo verywellmind, mối quan hệ mập mờ được xác định bằng những đặc tính như sau: thứ nhất, các bạn không có một nhãn dán cụ thể cho người kia, cũng không có những cuộc trò chuyện dứt khoát về việc cả hai là gì của nhau, đang ở giai đoạn nào trong mối quan hệ; thứ hai, giao tiếp giữa hai người thường không đều đặn và ổn định, thường bạn sẽ không chắc chắn về phản hồi của người kia hay lần tiếp theo bạn nghe tin tức từ người kia là bao giờ; thứ ba, cả hai không bàn về chuyện tương lai với nhau; thứ tư, sự gắn kết giữa hai bạn thường thiếu chiều sâu và dừng lại ở những điều vui vẻ; thứ năm, mối quan hệ này được xây dựng chủ yếu dựa trên việc tiện, tiện thì gặp nhau, tiện thì nói chuyện với nhau; thứ sáu, hai bạn không cam kết về tính độc quyền của nhau trong mối quan hệ – tức nếu người kia tán tỉnh với ai, ngủ cùng ai, làm gì cùng ai cũng không vi phạm sự cam kết của mối quan hệ; cuối cùng, mối quan hệ này thường trở nên nguội lạnh khi hai bạn không ở cùng nhau trên phương diện vật lý.
Qua những định nghĩa này có thể thấy, sự mập mờ đúng là từ khoá để mô tả mối quan hệ mập mờ. Vậy thì vì sao xã hội và thế hệ chúng ta đang ngày càng muốn rời xa những khuôn mẫu truyền thống về các mối quan hệ lãng mạn và những tiêu chuẩn tình yêu cũ như cam kết và đầu tư vào mối quan hệ để tiến đến những mối quan hệ kiểu mới này? Tiến sĩ Sabrina Romanoff theo verywellmind cho rằng đó là bởi những người yêu này vừa muốn tận hưởng những lợi ích từ mối quan hệ lãng mạn mà vẫn được độc thân tự do. Những điều mình vừa chia sẻ với mọi người là những thông tin từ các sản phẩm văn hoá đại chúng hay pop culture về mối quan hệ mập mờ. Vậy còn các nhà tâm lý học, họ nói gì về mối quan hệ mập mờ?
Các nghiên cứu tâm lý tuy không dùng từ situationship, nhưng lại có những thuật ngữ riêng để mô tả những mối quan hệ mập mờ đó là sự bất định của mối quan hệ (relationship uncertainty) và sự mơ hồ trong mối quan hệ (relationship ambiguity). Nghiên cứu của Solomon và Knobloch (2001) định nghĩ sự bất định trong mối quan hệ lãng mạn là những thắc mắc và rối bời người ta đau đáu về tính chất của mối quan hệ, thay vì những lo lắng về chính mình hay đối phương. Hai nhà nghiên cứu này cũng đề cập đến việc mập mờ dường như là khó tránh khỏi, nhất là khi một mối quan hệ từ không đậm sâu tiến triển thành một mối quan hệ cam kết. Nghiên cứu này tìm thấy, mối quan hệ càng phát triển về mặt thân mật thì độ bất định hay mập mờ của nó càng giảm đi cho đến khi hai người đồng tình cam kết. Vậy nhưng theo thực trạng hiện nay, chúng ta có thể thấy mối quan hệ mập mờ đôi khi không phải là bước chuyển giao giữa phi lãng mạn và hoàn toàn cam kết mà đã là một trạng thái riêng biệt của chính nó. Nói cách khác, rất nhiều các bạn trẻ có thể đang “kẹt” hoặc chọn “dừng chân mãn nguyện” với giai đoạn mập mờ và không có ý định phát triển mối quan hệ lên tầm cao hơn. Vì sao?
Stanley, Rhoades & Fincham (2011) luận về vai trò của tính mập mờ trong những mối quan hệ lãng mạn cho rằng có 3 lý do cho sự mập mờ. Thứ nhất, một số người cho rằng sự mập mờ là một lựa chọn thực tế cho những mối quan hệ lãng mạn, đặc biệt là khi họ chưa sẵn sàng để kết hôn với đối tượng phối ngẫu này. Thứ hai, sự mập mờ có thể là sản phẩm của quá trình trưởng thành trong gia đình của mỗi cá nhân chúng ta. Cụ thể hơn, đối với những người lớn lên trong một gia đình có nhiều xung đột giữa cha mẹ và hôn nhân của họ, những đứa trẻ này có thể hình thành những xu hướng gắn kết khônh lành mạnh khi bước vào thế giới người lớn, dẫn đến nỗi lo sợ về việc cam kết trong họ. Cuối cùng, việc mập mờ giúp giữ hai người tình ở một khoảng cách nhất định, không cho họ hoà quyện vào nhau và nhìn thấu mọi ngóc ngách của con người nhau, từ đó giữ vững hình ảnh lý tưởng của mình trong đối phương. Trong khi đó, tình yêu hay tình thương với sự cam kết đòi hỏi hai bên phải nhìn ra rồi chấp nhận những khiếm khuyết và sự xấu xí trong nhau. Những nhà nghiên cứu này kết luận rằng, sự mập mờ được ưa chuộng hơn sự rõ ràng để ngăn cản việc hình thành sự gắn bó sâu sắc và tránh khả năng trái tim bị tổn thương khi tình yêu kết thúc.
Mitchell & Wellings (2010) phỏng vấn các bạn trẻ vị thành niên tìm thấy rằng, việc giữ mối quan hệ trong trạng thái mập mờ giúp bảo vệ những người yêu này khỏi khả năng và nỗi đau của việc bị khước từ bởi người tình của mình. Sự mập mờ cũng giúp cho họ không tự cho rằng mối quan hệ cần phải như thế này hoặc như thế kia. Sự mơ hồ trong mối quan hệ giúp họ bảo vệ lòng tự trọng cũng như cho phép họ có thể tự do lựa chọn khi không phải cam kết thuỷ chung với một đối tượng cụ thể. Ở một phương diện khác, việc chấp nhận sự mập mờ cũng là một cách các bạn gái hay phụ nữ giữ vai trò bị động hay vai trò giới của mình trong mối quan hệ bởi họ không muốn là người chủ động gợi ý chuyện tiến xa hơn đến cam kết.
Vậy mối quan hệ mập mờ ảnh hưởng đến những người trong cuộc như thế nào? Nghiên cứu của Drauker & Stephenson (2012) lên mối quan hệ lãng mạn của các bạn tuổi vị thành niên đề cập đến việc trong quá trình trưởng thành và hình thành nhân dạng của mỗi cá nhân, trong giai đoạn thanh thiếu niên, chúng ta có xu hướng thử nghiệm với những mối quan hệ mà nền văn hoá chúng ta đang sống trong cổ xuý. Chính từ những thử nghiệm này mà chúng ta hiểu được những nhu cầu và bản ngã của chính mình trong tình yếu. Hai nhà tâm lý học này xác định ba nguy cơ tiềm tàng của sự bất định trong mối quan hệ có thể ảnh hưởng đến sức khoẻ của mối quan hệ và những người bên trong nó. Đầu tiên, sự mập mờ có thể tạo nên sự chật vật giữa hai bên về mức độ gần gũi và thân mật của cả hai. Đặc biệt khi một trong hai người có nhiều tình cảm hơn người còn lại, việc có những mong đợi mà người kia không có đủ cam kết để đáp ứng thường là không thể tránh khỏi, từ đó dẫn đến những tổn thương về cảm xúc của người yêu nhiều hơn.
Thứ hai, sự mập mờ có thể dẫn đến những mặc định khác nhau về sự chung thuỷ của đối phương. Cụ thể hơn, một bên có thể mong đợi người còn lại chỉ trò chuyện, tán tỉnh và có ý định lãng mạn với một mình mình. Vậy nhưng ngược lại, đối phương lại không có những mặc định này và cho rằng họ có quyền tự do lựa chọn nhiều đối tượng khác nhau. Điều này có thể dẫn đến sự mất cân bằng trong mối quan hệ khi một bên tự nguyện cam kết trong khi bên còn lại thì không, vậy nên sự tổn thương cảm xúc của một bên là không thể tránh khỏi. Cuối cùng, sự mập mờ có thể dẫn đến những ràng buộc mong đợi không được thoả mãn. Ví dụ như một người có thể mong muốn người kia quan tâm mình nhiều hơn, là một người tình tốt hơn, làm nhiều điều cho mình hơn, đôi khi những mong muốn này sẽ không được giao tiếp và trao đổi một cách lành mạnh bởi tính chất mơ hồ của mối quan hệ. Từ đó, những điều này sẽ thường sẽ không được đáp ứng dẫn đến cảm giác thất vọng, hụt hẫng và tổn thương. Nghiên cứu cũng tìm thấy những nguy cơ dẫn đến bạo lực trong những mối quan hệ khi một trong hai người không đạt được mong muốn hay cảm thấy mình bị lợi dụng tình cảm.
Vậy chúng ta nên nghĩ gì về những mối quan hệ mập mờ, nên ủng hộ hay lên án? Có lẽ sự tích cực và tiêu cực của mối quan hệ mập mờ nằm ở chính những xúc cảm bên trong của bạn. Nếu bạn đang ở trong một mối quan hệ mập mờ, hãy tự hỏi bản thân, mình có hài lòng với trạng thái này của mối quan hệ hay không, mình có muốn nhiều hơn nữa hay không? Nếu câu trả lời là bạn cảm thấy mình mắc kẹt trong mối quan hệ đó thì đây là những điều bạn có thể làm. Thứ nhất là học cách giao tiếp nhu cầu của bản thân. Đừng tự cho rằng đối phương phải hiểu ý của bạn ngay cả khi bạn không nói ra, cũng đừng lờ đi nhu cầu được quan tâm, được yêu, được cảm thấy an toàn trong tình yêu của chính mình. Có thể việc giao tiếp nhu cầu của bạn có thể dẫn đến nguy cơ bạn bị khước từ, vậy nhưng nỗi sợ của việc bị từ chối có lẽ sẽ không lớn bằng những đầu tư về thời gian, cảm xúc và công sức của bạn để đổi lấy những lo âu, mệt mỏi thay vì bình yên được yêu.
Thứ hai, việc khó khăn hơn cả giao tiếp, chính là đủ can đảm rời khỏi một mối gắn kết không có khả năng đáp ứng nhu cầu của bạn. Khi có nhiều xúc cảm cho một ai đó, chúng ta có xu hướng nhìn họ bằng lăng kính màu hồng, đặt họ lên bệ thờ rồi mong đợi rằng một ngày họ sẽ thay đổi ý định và yêu chúng ta. Những viễn tưởng về tiềm năng của một người thường xiềng xích chúng ta ở lại trong một mối quan hệ không khiến chúng ta hạnh phúc. Học cách rời khỏi ràng buộc tinh thần của chúng ta là không dễ dàng, tuy nhiên, việc lựa chọn rời bỏ những điều bạn cho là không xứng đáng với mình là một điều thể hiện sự tôn trọng của bạn với chính mình – một điều tất cả chúng ta đều phải học, không phải chỉ trong hành trình yêu mà trong cả hành trình thành nhân của mình.
Ngược lại, nếu bạn thoả mãn với sự mập mờ, hãy chắc rằng bạn và người tình đang cùng một trang trong cuốn sách của hai bạn, việc tàn nhẫn với cảm xúc của người khác cũng không phải là một nghiệp lành đâu nha. Và nếu hai bạn đều thoả mãn với mối quan hệ này thì có lẽ không ai ngoài cuộc có quyền nói với bạn rằng mối quan hệ của bạn là có vấn đề, hay việc không có nhãn dán cho nhau là kì cục.
Khép lại episode ngày hôm nay, mình nghĩ rằng những điều mình muốn nhắn nhủ với các situationshiper của mình thì mình đều đã nói rồi. Mình biết rằng rất nhiều các bạn thính giả của mình là các em còn rất nhỏ, có những bạn mới yêu lần đầu, cũng có những bạn đã yêu nhiều lần nhưng tự dưng đến người tình này thì lại cảm thấy rằng ôi người này thật khác quá. Một điều mình mong rằng episode này có thể mang đến cho mọi người và các em đó là việc tôn trọng cảm xúc và nhu cầu của chính mình. Xây dựng một mối quan hệ lành mạnh của chính mình là nền tảng cho những mối quan hệ lành mạnh với những khách thể bên ngoài bản thân. Một chị bạn người Pháp vô cùng thông thái của mình đã từng nói với mình rằng, em là người dạy người ta cách người ta đối xử với em. Mình mong chúng ta đều đang hoặc đang học cách đối xử với chính mình với sự tôn trọng, yêu thương và tha thứ. Ngay cả khi chúng ta tổn thương trong tình yêu, khóc ướt cả mặt gối, uống xỉn cả một đêm vì một ai đó thì cũng không sao cả, miễn là chúng ta có đủ sức mạnh để tự cầm bản thân lên và bước đi tiếp. Cuộc sống còn rất nhiều điều đẹp đẽ mà chúng ta chưa kịp hay chưa thể nhìn thấy được trong tầm mắt. Chúc tất cả chúng ta đều có những tình yêu đẹp và dũng khí để tận hưởng những tình yêu đẹp.
Outtro:
Cảm ơn các bạn đã dành thời gian lắng nghe Amateur Psychology. Nếu các bạn yêu thích podcast ngày hôm nay thì hãy follow mình trên ứng dụng bạn đang sử dụng và giới thiệu cho cả bạn bè và người thân cùng lắng nghe nhé. Các bạn cũng có thể để lại đánh giá cho mình qua cả Apple Podcast và Spotify, là một cách ủng hộ mình hoàn toàn miễn phí và có thể đưa Amateur Psychology đến nhiều người nghe hơn. Mọi người cũng có thể theo dõi Amateur Psychology qua Facebook, Instagram, Youtube và đọc tài liệu được nhắc đến ở mỗi tập qua blog của Amateur Psychology. Mọi đường link sẽ được tìm thấy qua website ở phần mô tả. Một lần nữa, mình là Thư, host của các bạn. Chào tạm biệt và chúc các bạn luôn tự bổ sung kiến thức cho bản thân. Goodbye and stay woke guys!
Reference:
Hien Le, Go2Joy, 2023: Mối quan hệ trên tình bạn dưới tình yêu là gì? Hệ lụy của situationship – https://go2joy.vn/blog/moi-quan-he-tren-tinh-ban-duoi-tinh-yeu-la-gi/
Mai Nguyễn, Vietcetra, 2033: Situationship là gì? Bạn và họ có phải một “cặp đôi hoàn cảnh”? – https://vietcetera.com/vn/situationship-la-gi-ban-va-nguoi-ay-co-phai-cap-doi-hoan-canh-khong
Draucker, C. B., Martsolf, D., & Stephenson, P. S. (2012). Ambiguity and violence in adolescent dating relationships. Journal of child and adolescent psychiatric nursing, 25(3), 149-157.
Solomon, D. H., & Knobloch, L. K. (2001). Relationship uncertainty, partner interference, and intimacy within dating relationships. Journal of Social and Personal Relationships, 18(6), 804-820.
Sanjana Gupta, verywellmind, 2023: Situationship: How to Cope When Commitment is Unclear – https://www.verywellmind.com/what-is-a-situationship-5216144
Mitchell, K., & Wellings, K. (2002). The role of ambiguity in sexual encounters between young people in England. Culture, health & sexuality, 4(4), 393-408.
Stanley, S. M., Rhoades, G. K., & Fincham, F. D. (2011). Understanding romantic relationships among emerging adults: The significant roles of cohabitation and ambiguity.