Intro:
Hello Everyone! Mình là Thư, host của các bạn, là cử nhân chuyên ngành tâm lý tốt nghiệp tại Anh và tác giả sách của Hành tinh của một kẻ nghĩ nhiều. Chào mừng các bạn đến với Amateur Psychology – Tay mơ học đời bằng tâm lý học. Đây là một series podcast với tiêu chuẩn ngắn gọn, dễ hiểu sử dụng thông tin trích dẫn từ các nghiên cứu tâm lý học uy tín, học thuật và có căn cứ, thích hợp cho người muốn đọc vị thế giới và bản thân bằng khoa học.
Dạo gần đây về Việt Nam nghỉ hè, tự dưng mình nhìn thấy nhiều cái khiến mình mỉm cười, nhưng cũng có nhiều cái khiến mình hơi khựng lại và trầm ngâm, lại có thêm thời gian để suy nghĩ và tự vấn về mình, về thế giới. Nhưng chung quy lại, đối với mình đều là những điều tích cực giúp ích cho sự mở rộng tầm nhìn của mình. Một trong những điều này chính là hội nhóm flex (hay dịch nôm na tiếng việt là khoe) đang phát triển vô cùng rầm rộ gần đây và đang thu hút vô vàng những quan tâm từ các bạn trẻ. Nhìn sơ qua về các thành viên trong hội nhóm, mình nhận ra đa số mọi người thuộc thế hệ millenials và genZ. Mình tự dưng lại loé lên một suy nghĩ, chúng ta quả thật là một thế hệ cách mạng. Rất nhiều những genZ chập chững bước vào thế giới người lớn, vào thị trường lao động và thị trường tiêu dùng và đã góp phần định hình những làn sóng mới, lối tư duy mới và những hành vi mới. Hội nhóm khoe có lẽ cũng là một sản phẩm của tính cách mạng của thế hệ mới này dưới góc nhìn của mình.
Từ thời ông bà, cha mẹ, việc khoe hay để thêm phần sinh động và kích thích cảm xúc, còn được gọi là khoe khoang hay khoe mẽ, là những từ ngữ thường được dùng với sắc thái tiêu cực và có phần khiển trách. Trong năm điều bác Hồ dạy cũng đã có viết khiêm tốn, thật thà, dũng cảm. Trong một cuộc đối thoại với chị bạn người Pháp cùng nhà sinh năm 90, chị cũng bảo với mình rằng, trong nền văn hoá mà chị sinh trưởng lên, chị cũng được dạy dỗ rằng khi mọi chuyện đang diễn ra tốt đẹp và bạn gặt hái được nhiều thắng lợi, nếu bạn được hỏi mọi việc sao rồi, đừng trả lời cho họ biết chi tiết về sự đẹp đẽ cuộc sống bạn đang tận hưởng. Thay vào đó hãy nói rằng, it’s going okay, hay cũng thường thường thôi. Ở Anh, mỗi khi nói về một điều tốt lành, người ta cũng phải nói thêm vào ngay touch wood, đồng nghĩa với từ trộm vía trong ngôn ngữ miền Bắc Việt Nam, ám chỉ việc phòng hờ mọi chuyện sẽ không êm đẹp nếu lờ nói ra. Có thể thấy, ở những thế hệ trước, việc khoe là một điều không nên. Thay vào đó, đức tính khiêm tốn lại là điều được nhấn mạnh và ưa chuộng ở một cá nhân.
Vậy nhưng bước vào thế giới mạng, một không gian mà việc chọn lựa năng lượng vừa phụ thuộc vào sở thích và góc nhìn của chúng ta, nhưng cũng được định đoạt bằng những thuật toán, genZ đang bắt đầu phá vỡ những nguyên tắc cũ và chọn lựa những hành động và góc nhìn mới mẻ về việc khoe. Nếu bạn có mặt trên tiktok, có lẽ bạn cũng xa lạ về những từ ngữ như manifestation (hay thuyết hiển nhiên) ám chỉ nếu bạn coi điều tốt đẹp là đương nhiên, là cần được biểu lộ ra thì mọi điều tốt đẹp sẽ đến với bạn. Có lẽ cũng từ những niềm tin vào trường năng lượng của một thế hệ mới này mà việc khoe cũng được bình thường hoá, rồi hơn nữa là lý tưởng hoá. Chính bởi tin rằng càng thể hiện mình, càng được những điều tốt mà việc khoe được genZ đón nhận đon đả hơn những thế hệ trước. Đến với episode 71, là một genZ, mình muốn đặt câu hỏi, vì sao chúng ta khoe và đây nên là điều được khuyến khích hay bác bỏ?
Khiêm tốn được định nghĩa trong luận văn của Aaron Ben-Ze’ev (1993) là đức tính đánh giá bản thân trong một giới hạn và không đánh giá thực lực của mình cao hơn sự thật. Điều này giúp người khiêm tốn không bị lệ thuộc bởi những đức tính như trống rỗng, tự cao tự đại, khoe khoang và trưởng giả. Khiêm tốn cũng đồng nghĩa với việc tránh phô trương và quá độ, đồng thời thể hiện sự đàng hoàng trong lời nói, cử chỉ và phong thái. Ben Ze’ev diễn giải vì sao khiêm tốn thường đi cùng những đức tính tích cực khác như lịch sự, nhường nhịn và hoà nhã, nhưng lại không hề trái ngược với sự tự hào. Khiêm tốn thường được đánh giá cao hơn bởi người khác, điều này mình cũng đã nhắc đến nhiều trong tập 54 – Nói về sự khiêm tốn và điều mình đã học được khi làm chăm sóc sức khoẻ ở Anh. Vậy thì tại sao chúng ta vẫn có nhu cầu khoe và thể hiện bản thân?
Thể hiện bản thân, đặc biệt là khi được thực hiện một cách khéo léo, thường mang lại nhiều lợi ích cho chủ thể. Những điều tích cực này bao gồm việc khiến cho người này có được hình ảnh đáng tin cậy, ấm áp và có năng lực trong mắt người khác. Bên cạnh đó, họ cũng có thể tăng khả năng giao tiếp thành công và xây dựng nhiều mối quan hệ cá nhân lẫn trong công việc. Đặc biệt trong hẹn hò và tìm việc, việc thể hiện bản thân và để lại ấn tượng là yếu tố vô cùng quan trọng giúp tăng khả năng đạt được điều chúng ta mong muốn. Thể hiện bản thân thành công là khi chúng ta có được khả năng phô bày những điều tích cực về chính mình, tạo dựng một hình ảnh đáng tin tưởng mà không khiến cho người nghe, người xem cảm thấy khó chịu. Điều này thường phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố bao gồm: mục tiêu thể hiện bản thân, mối quan hệ và trách nhiệm của người khoe đối với khán giả của họ, đặc điểm khán giả của họ và cuối cùng là văn hoá và môi trường họ và khán giả sống trong.
Nghiên cứu của O’Mara (2012) cho người tham gia báo cáo về tâm trạng của mình trong lần đầu tiên tham gia thí nghiệm. Một tuần sau đó, những người này quay trở lại phòng thí nghiệm và được yêu cầu viết về một trải nghiệm tích cực thể hiện mặt tốt của con người họ trong tuần vừa rồi liên quan đến một đức tính họ cho rằng là quan trọng đối với mình. Nghiên cứu này tìm thấy, những người tham gia báo cáo hay nôm na là khoe được những điều tốt họ đã làm trong bảy ngày khiến có điểm về tâm trạng và độ hài lòng với cuộc sống cao hơn so với số điểm họ ghi được 7 ngày trước đó. Nghiên cứu của Scopelliti et al. (2015) cho người tham gia báo cáo cảm xúc của bản thân khi kể với một ai đó về thành tựu của họ cũng tìm thấy, những người có thể khoe về những điều họ có được báo cáo cảm giác tích cực và vui vẻ khi có thể khoe về những điều đẹp đẽ của mình.
Nghiên cứu của Steinmeck et al. (2017) về việc thể hiện bản thân một cách không khéo léo kết luận rằng, người ta thường khoe vì 3 lý do: thứ nhất là việc khoe khiến cho họ cảm thấy tích cực, đồng thời, nâng cao lòng tự trọng của họ. Thứ hai, người ta khoe vì họ thường không nhận được phản hồi tiêu cực từ người nghe. Cuối cùng, người ta khoe vì ngay cả khi nhận được phản hồi không tích cực, việc có thể thể hiện bản thân vẫn quan trọng hơn đối với họ.
Vậy nghiên cứu nói gì về việc khoe không khéo léo? Steinmeck et al. (2017) liệt kê 6 xu hướng thể hiện bản thân vụng về bao gồm (1) không đặt bản thân vào cảm nhận của người khác, (2) thể hiện xu hướng ái kỉ, (3) thể hiện sự ngạo mạn, (4) tỏ ra khiêm tốn nhưng mục đích là để khoe khoang (hay tiếng anh là humblebragging), (5) thể hiện xu hướng đạo đức giả và cuối cùng (6) khen ngợi một cách mỉa mai và vô tình thể hiện thái độ thượng đẳng đối với người khác (hay tiếng anh là backhanded compliment).
Xu hướng khoe mẽ một cách không khéo léo – không đặt bản thân vào vị trí của người khác là một lỗi sai phổ biến trong giao tiếp khi chúng ta muốn khoe về thành tích của chính mình. Nghiên cứu của Scopelliti et al. (2015) phân người tham gia vào hai nhóm: người khoe và người bị khoe với. Nghiên cứu này yêu cầu cả hai nhóm báo cáo về cảm xúc của bản thân và cảm xúc họ cho rằng phía ngược lại (bị khoe và khoe) cảm nhận. Kết quả nghiên cứu này tìm thấy, người khoe báo cáo cảm xúc tích cực hơn người bị khoe với. Đồng thời, người khoe cũng đánh giá rằng người nghe cảm thấy tích cực hơn người nghe thực sự báo cáo cảm thấy. Nói dễ hiểu hơn, khi chúng ta khoe, chúng ta có xu hướng cho rằng người nghe đang cảm thấy vui cho chúng ta, nhưng sự thật chưa hẳn như vậy, chúng ta rất có thể đang đánh giá sai về cảm xúc của người nghe. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc người khoe thường đánh giá thấp cảm xúc tiêu cực của người nghe hơn thực sự. Nghiên cứu này cũng tìm thấy việc khoe về thành tích thường được nhớ nhiều hơn bởi người khoe và khoe về tiền, tài sản, quyền lực và địa vị thường được người nghe nhớ nhiều hơn.
Thứ hai, sự khoe mẽ không khéo léo có thể bị mắc phải khi chúng ta khoe khoang đến độ thể hiện xu hướng ái kỉ. Xu hướng ái kỉ được định nghĩa theo Morf (2011) là đặc tính luôn muốn làm trung tâm, đề cao bản thân một cách lệch lạc, lấn lướt, và toan tính trong các mối quan hệ cá nhân. Người có xu hướng ái kỉ thường muốn tìm kiếm sự ngưỡng mộ từ người khác để thoả mãng cái tôi của mình cũng như gia tăng sự tích cực họ cảm thấy về bản thân. Bởi những đặc tính này, người ái kỉ cũng được mô tả là thiếu sự cảm thông và khả năng đặt mình vào vị trí của người khác. Cách thể hiện mình của họ cũng thường là thông qua việc thể hiện rằng họ tài giỏi hay tốt hơn người khác. Điều này dẫn đến việc người nghe có thể nhìn thấu được mục đích và bản chất của người ái kỉ, khiến cho việc khoe mẽ của họ trở nên thiếu tinh tế.
Cách thể hiện bản thân không khéo léo thứ ba là khi việc khoe khiến bạn trông ngạo mạn trong mắt người khác (Sedikides, 2012). Điều này thường bị mắc phải khi chúng ta đưa ra phép toán so sánh mình với người khác khi khoe. Ví dụ của các kiểu khoe này có thể được tìm thấy qua các câu nói như ‘Mình là một người bạn tốt hơn những người khác bởi vì…”. Nghiên cứu của Sedikides (2012) tìm thấy, trong thí nghiệm khi cho các diễn viên giả định vào các tình huống bao gồm nói những câu nói so sánh xã hội như ví dụ vừa rồi, nói những câu nói so sánh xã hội kèm theo một câu rào trước ví dụ như “Không phải có ý nói rằng tôi là người bạn tốt hơn người khác nhưng mà…” và tính huống khoe bản thân bằng cách so sánh bản thân với phiên bản quá khứ. Trong tất cả các trường hợp, người tham gia báo cáo họ không có cảm tình với người khoe theo cách so sánh mình với người khác vì người nghe cho rằng những người khoe này khi tự nâng mình lên so với mọi người, cũng có ý hạ thấp người nghe và xem thường họ. Từ đó, người nghe không thích người khoe này như một cách tự vệ.
Thứ tư, tỏ ra khiêm tốn nhưng mục đích là để khoe khoan cũng được liệt kê là một trong những cách thể hiện thiếu tinh tế. Ví dụ của xu hướng này có thể được tìm thấy khi một người chọn cách than vãn hoặc giả bộ cúi mình để làm bình phong cho việc khoe mẽ. Cụ thể có thể được thể hiện qua tình huống khi một youtuber hay influencer đăng ảnh xinh đẹp nhưng lại để câu mô tả là “mình vừa thức dậy, tóc chưa được chải gội mà vẫn có người tới xin làm quen, thật là khó khiểu”. Scopelliti et al. (2015) phân tích rằng trong những tình huống khoe mẽ này, người nghe thường cảm thấy nghi ngờ về động cơ khiêm tốn của người khoe và có thể nhìn thấu mục đích khoe mẽ của họ. Người nghe thậm chí cho rằng kẻ than vãn còn dễ chịu đựng hơn những người khoe mẽ nhưng lại thể hiện mình là khiêm tốn.
Thứ năm, thể hiện xu hướng đạo đức giả khi khoe mẽ cũng có thể khiến bạn không được thích bởi người khác. Đó là khi bạn thể hiện mình là một ai đó nhưng lại không thể đạt được hình tượng này. Ví dụ như khi một người chuyên khoe mẽ về việc làm từ thiện nhưng rốt cuộc lại cắt xén công quỹ. Nghiên cứu của Laurent et al. (2014) tìm thấy, người ta còn ghét người đạo đức giả hơn người chỉ làm hành vi sai trái mà trước đó không hề thể hiện mình là một ai đó tốt đẹp hơn họ thực sự là. Cuối cùng, việc khoe mẽ có thể khiến bạn mất cảm tình ở đối phương khi bạn đưa ra những lời khen ngợi một cách mỉa mai hay backhanded compliment. Ví dụ của hình thức này có thể được tìm thấy qua những câu nói như bạn trông xinh đẹp hôm nay hơn bình thường đó nha hay người việt nam như bạn mà giỏi tiếng anh như vậy. Những lời khen này tuy nhìn bên ngoài không có dấu hiệu gì là tự cao hay khoe mẽ, tuy nhiên, ẩn ý của những hành động này là nhằm thứ nhất là khiến cho người đối diện thích họ, thứ hai là để ngầm khẳng định vị trí cao hơn của người khen, như thể họ có tư cách đánh giá bạn vì họ hay ho hơn. Người nghe sẽ thường nhận biết được ngụ ý của người này, từ đó không có thiện cảm với họ.
Vậy để kết lại tập ngày hôm nay, chúng ta lại quay về câu hỏi thảo luận ở phần giới thiệu, việc khoe mẽ là nên hay không? Sống trong thời đại công nghệ khi rất nhiều những influencer hay dịch nôm na là người ảnh hưởng trở thành hiện tượng mạng, được công chúng yêu quý và nhanh chóng đặt chân được thành một ngành nghề không chỉ kiếm ra tiền mà còn kiếm ra sự tôn trọng, văn hoá thần tượng dần được chuyển mình từ việc ngưỡng mộ một ngôi sao, người nổi tiếng thành việc ngưỡng mộ những người trần mắt thịt và bình thường như chúng ta. Từ đó, việc có thể vươn lên thành những hình tượng này trở thành hình tượng mẫu đáng khao khát. Cũng chính vì sự thay đổi này, nhu cầu được nhìn thấy, công nhận và ngưỡng mộ cũng trở nên đặc biệt trendy hay mang tính thức thời. Chúng ta khát khao được thể hiện chính mình. Và như đã nói ở trên, việc thể hiện chính mình có thể đem lại rất nhiều những điều tích cực cho chúng ta, về cả bề nổi và bên ngoài chúng ta (cụ thể như các mối quan hệ) lẫn tâm lý và cách chúng ta nhìn nhận chính mình. Có lẽ có thể nói rằng, nếu khoe một cách tinh tế, tránh những lỗi giao tiếp kể trên, việc chào đón và khuyến khích hành vi flex là một dấu hiệu của thời đại như Harry Styles đã hát: just stop your crying it’s the sign of the time. Chỉ trích, phê bình để mà chi?
Tập hôm nay đến đây cũng đã rất dài rồi. Cảm ơn mọi người đã lại chờ đợi Amateur Psychology ra tập mới. Về Việt Nam mình lại mải mê tận hưởng những điều đẹp đẽ mà trước đây đứa trẻ bối rối của mình đã không có đủ chín chắn để quý trọng, thành ra lại không làm việc tất tả. Mong là mọi người đã thích episode ngày hôm nay và qua hội nhóm flex có thể có cơ hội cũng tự suy ngẫm lại những điều mình đã đạt được và có thể cảm ơn nỗ lực và sức mạnh của bản thân của quá khứ và của hiện tại, cảm ơn những nguồn ánh sáng của thế giới đã soi tỏ đường đi cho bạn đến được vị trí này ngày hôm nay. Chúc các bạn luôn tự hào về bản thân như các flexer, tự hào là một trong những người trẻ của thế hệ chúng ta, của thời đại chúng ta.
Outtro:
Cảm ơn các bạn đã dành thời gian lắng nghe Amateur Psychology. Nếu các bạn yêu thích podcast ngày hôm nay thì hãy follow mình trên ứng dụng bạn đang sử dụng và giới thiệu cho cả bạn bè và người thân cùng lắng nghe nhé. Các bạn cũng có thể để lại đánh giá cho mình qua cả Apple Podcast và Spotify, là một cách ủng hộ mình hoàn toàn miễn phí và có thể đưa Amateur Psychology đến nhiều người nghe hơn. Mọi người cũng có thể theo dõi Amateur Psychology qua Facebook, Instagram, Youtube và đọc tài liệu được nhắc đến ở mỗi tập qua blog của Amateur Psychology. Mọi đường link sẽ được tìm thấy qua website ở phần mô tả. Một lần nữa, mình là Thư, host của các bạn. Chào tạm biệt và chúc các bạn luôn tự bổ sung kiến thức cho bản thân. Goodbye and stay woke guys!
Reference:
Scopelliti, I., Loewenstein, G., & Vosgerau, J. (2015). You call it “Self-Exuberance”; I call it “Bragging” miscalibrated predictions of emotional responses to self-promotion. Psychological science, 26(6), 903-914.
Steinmetz, J., Sezer, O., & Sedikides, C. (2017). Impression mismanagement: People as inept self‐presenters. Social and Personality Psychology Compass, 11(6), e12321.
O’Mara, E. M., Gaertner, L., Sedikides, C., Zhou, X., & Liu, Y. (2012). A longitudinal-experimental test of the panculturality of self-enhancement: Self-enhancement promotes psychological well-being both in the west and the east. Journal of Research in Personality, 46(2), 157-163.
Ben-Ze’ew, A. (1993). The virtue of modesty. American Philosophical Quarterly, 30(3), 235-246.
Laurent, S. M., Clark, B. A., Walker, S., & Wiseman, K. D. (2014). Punishing hypocrisy: The roles of hypocrisy and moral emotions in deciding culpability and punishment of criminal and civil moral transgressors. Cognition & emotion, 28(1), 59-83.
Morf, C. C., Horvath, S., & Torchetti, L. (2011). Narcissistic self-enhancement. Handbook of self-enhancement and self-protection, 399-424.
Schlenker, B. R. (2012). Self‐presentation. In M. R. Leary, & J. P. Tangney (Eds.), Handbook of self and identity (2nd ed.) (pp. 542–570). New York, NY: Guilford Press.
tập này thú vị, cảm ơn Thư
Cảm ơn bạn đã ủng hộ Amateur Psychology 🙂